اين مقاله با هدف تشريح جزئيات عملكرد حرفه اي ترين ، مجهزترين و بهترين فيزيوتراپي تهران نوشته شده است.
فيزيوتراپي چيست؟
در زبان انگليسي از عبارت Physical Therapy براي اشاره به اين تخصص استفاده ميشود كه ترجمهٔ تحتاللفظي آن ميشود: درمان فيزيكي يا جسماني. با درك بهتر اينكه فيزيوتراپي چيست، احتمالا حدس زدن جواب اين سؤال برايتان كار چندان دشواري نخواهد بود؛ زماني كه آسيبديدگي يا بيماري شما منجر به درد، نقص جسماني يا محدوديت حركتي شود، ميتوانيد از تخصص و كمك فيزيوتراپ بهره بگيريد. محدوديت سنياي براي استفاده از خدمات اين افراد وجود ندارد، اما فيزيوتراپهايي هم هستند كه بهطور تخصصي بر روي جمعيت مشخصي از افراد كار ميكنند: مثلا كودكان، سالمندان، ورزشكاران و… . صرف نظر از اينكه چند سال داشته باشيد، زماني كه از لحاظ حركتي دچار محدوديت و اختلال ميشويد، ميتوانيد در جلسات درماني فيزيوتراپي شركت كنيد؛ در اين جلسات وضعيت بدنتان ارزيابي ميشود و بر اساس نتايج حاصل از آن، روش و تكنيك درماني مناسب انتخاب خواهد شد تا بهكمك آن كاركرد بدنتان از لحاظ حركتي بهبود پيدا كند.
اختلالات رايجي وجود دارند كه فيزيوتراپها قادر به ارزيابي و درمانشان هستند؛ از آن جمله ميتوان به سكته مغزي، شكستگي، آسيبديدگي ستون فقرات، سندرم تونل مچ دست (يا كارپال، نوعي اختلال وابسته به اعصاب دست است كه در نتيجهٔ آن در انگشتان دست اختلالات حسي و حركتي به وجود ميآيد)، آسيبديدگي در فعاليتهاي ورزشي، قطع عضو و آرتروز اشاره كرد.
البته تخصص فيزيوتراپها تنها محدود به اختلالات يادشده نميشود و امكان درمان بيماريهاي ديگري هم با استفاده از فيزيوتراپي وجود دارد. در هر صورت بهتر است قبل از استفاده از فيزيوتراپي با پزشك متخصص دربارهٔ اختلالاتتان مشورت كنيد، اما بهطور كلي زماني به آن نياز پيدا خواهيد كرد كه بيماري يا اختلالتان منجر به محدود شدن وضعيت حركتي بدنتان شود.
فيزيوتراپها در زمينهٔ پيشگيري از به وجود آمدن محدوديتهاي حركتي هم فعاليت دارند. اين فعاليتها بيشتر به ورزشكاران مربوط ميشود و طرز كار آنها معمولا به اين صورت است كه شيوهٔ حركت ورزشكار تجزيهوتحليل ميشود و بر اساس آن، استراتژيهاي حركتياي در اختيارش قرار ميگيرد تا در حد امكان حركات سالمي داشته باشد و دچار آسيبديدگي نشود.
خدمات درماني فيزيوتراپي در چه مكانهايي ارائه ميشود؟
نكتهٔ ديگري كه بايد بدانيد، درباره مكانهايي است كه خدمات درماني اين تخصص در آنها ارائه ميشود. تعداد اين مكانها بسيار زياد است و بهطور كلي، هرجا كه افراد با محدوديتهاي حركتي وجود داشته باشند، امكان پيدا كردن فيزيوتراپها هم در آن وجود دارد. از جمله اين مكانها ميتوان به بيمارستان، خانههاي پرستاري، كلينيكهاي درمان سرپايي، محل تمرين و فعاليت تيمهاي ورزشي، مدارس (بسياري از كشورهاي قوانين دارند مبني بر اينكه دانشآموزان خدمات درماني اينچنيني را حتما بايد در مكاني آشنا و در كنار دوستانشان دريافت كنند)، خانه (در صورتي كه بهخاطر آسيبديدگي يا بيماري نتوانيد از خانه بيرون برويد) و مراكز توانبخشي قلبي-عروقي.
مرحلهٔ آمادهسازي براي استفاده از خدمات درماني فيزيوتراپي
گام بعدي براي درك بهتر اين موضوع كه فيزيوتراپي چيست، كسب آگاهي از اين مسئله است كه پيش از شركت در جلسات درماني فيزيوتراپي چه چيزهايي را بايد مد نظر قرار بدهيد تا به نتيجهٔ مطلوب برسيد. بهتر است قبل از مراجعه به فيزوتراپ راجع به برخي مسائل پرسوجو كنيد. بعضي از فيزيوتراپها داراي تخصص باليني هستند؛ پيدا كردن فيزيوتراپي كه دربارهٔ اختلال يا بيماري شما تخصص داشته باشيد تأثير بسزايي بر نتيجهٔ نهايي جلسات درماني خواهد داشت. در كنار اين مسئله، راجع به بخشهايي از هزينه كه به عهدهٔ سازمان بيمهٔ شما قرار ميگيرند، سياست مربوط به لغو احتمالي شركت در جلسات درماني و لباسي كه در اولين قرار ملاقات با فيزيوتراپ بايد به تن داشته باشيد هم بيشتر تحقيق كنيد.
فيزيوتراپيست تحت نظارت مستقيم مسئول فيزيوتراپي انجام وظيفه مينمايد.فيزيوتراپ با همكاري شما اهداف مشخصي را براي جلسات درماني در نظر خواهد گرفت، بنابراين بهتر است از قبل راجع به اين مسئله فكر كرده باشيد و بتوانيد راجع به اهدافي كه تمايل داريد با به پايان رسيدن جلسات درماني به آنها برسيد، با فيزيوتراپتان صحبت كنيد. در طول جلسات درماني اگر از طرز كار روش يا تكنيك بخصوصي سر در نياورديد، از فيزيوتراپتان بخواهيد دربارهٔ آن به شما توضيح بدهد. به خاطر داشته باشيد كه ميان شما و فيزيوتراپ بايد نوعي اتحاد به وجود بيايد تا امكان دستيابي به اهدافتان وجود داشته باشد.
انجام ارزيابي بهوسيلهٔ فيزيوتراپ
گام بعدي براي پي بردن به اينكه فيزيوتراپي چيست، مشخص كردن جزئيات فعاليتهايي است كه با استفاده از آنها، فيزيوتراپ اقدام به ارزيابي وضعيت كلي بيمار يا مُراجع ميكند. فيزيوتراپ در اين مرحله با استفاده از اندازهگيريها و آزمايشهاي دقيق، اطلاعات مورد نياز دربارهٔ بيماري يا آسيبديدگي را گردآوري ميكند. توانايي عمومي بدن، محدودهٔ حركت، انعطافپذيري، تعادل، حركت مفاصل، كاركرد عصبشناختي، درد، كاركرد قلب و عروق، كاركرد ريه و وضعيت كلي بدن از لحاظ حركتي، از جمله مسائلي هستند كه فيزيوتراپ در اين مرحله آنها را ارزيابي ميكند.
پس از آنكه كار ارزيابي و گردآوري اطلاعات مربوط به آسيبديدگي يا بيماري به پايان رسيد، فيزيوتراپ، پيشبيني كليِ خود دربارهٔ وضعيت بيمار را مطرح ميكند و استراتژيهايي را طرحريزي ميكند كه به باور او امكان بهبود وضعيت حركتي و احساس كلي بيمار را خواهند داشت. در نهايت هم دربارهٔ اهداف بيمار از شركت در جلسات درماني فيزيوتراپي با او صحبت ميكند و سعي ميكند با همكاري او، برنامهٔ درمانياي براي توانبخشياش طرحريزي كند.
در جلسات درماني فيزيوتراپي چه ميگذرد؟
در آخرين گام براي فهميدن اينكه فيزيوتراپي چيست، با هم نگاهي به روشها و تكنيكهاي درمانياي خواهيم داشت كه فيزيوتراپ با استفاده از آنها به كاهش درد و خشكي بدن و بهبود توانايي و وضعيت حركتي آن كمك ميكند. حرارت، يخ، امواج فراصوت و محركهاي الكتريكي، از جمله مواردي هستند كه فيزيوتراپ از آنها استفاده ميكند. گاهي هم بهمنظور بهبود وضعيت حركتي بدن از تكنيكهاي دستي استفاده ميشود.
فيزيوتراپها معمولا ورزش هاي درمانياي هم تجويز ميكنند كه بيمار ميتواند با استفاده از آنها محدودهٔ حركتي، توانايي و كاركرد بدنش از لحاظ حركتي را بهبود بدهد. آگاهي كلي بيمار راجع به بيماري و شرايطش هم در پيشبرد مؤثر جلسات درماني فيزيوتراپي نقش بسزايي دارد؛ به همين خاطر فيزيوتراپها سعي ميكنند با استفاده از جدولها، مدلها و نمودارهاي مختلف ميزان آگاهي بيمارشان را بيشتر كنند.
روشها و تكنيكهاي مختلف فيزيوتراپي براي كساني كاربرد دارد كه دچار آسيبديدگي اسكلتي-عضلاني شدهاند يا آنكه از اختلال در كاركرد وضعيت حركتي رنج ميبرند. شركت در جلسات درماني فيزيوتراپي باعث ميشود تا درد جسماني اين افراد كمتر شود و از لحاظ حركتي تسلط بيشتري پيدا كنند. انتخاب اين روش يا تكنيك، بسته به صلاحديد فيزيوتراپ و متناسب با شرايط منحصربهفرد هر بيمار خواهد بود. حالا كه درك بهتري از اين مسئله پيدا كرديد كه فيزيوتراپي چيست، ميتوانيم در ادامه به معرفي تكنيكها و روشهاي درماني اصلي در فيزيوتراپي تهران بپردازيم.
۱. ورزشدرماني
ورزش به هر فشار جسماني كنترلشدهاي گفته ميشود كه به بدن وارد ميشود و با استفاده از آن ميتوانيم باعث بهبود توانايي، محدودهٔ حركتي يا انعطافپذيري بدن بشويم. ورزش كردن دو حالت دارد: غيرفعال و فعال. ورزش غيرفعال زماني است كه فشار، از سوي شخص ديگري، مثلا فيزيوتراپ، به بدن وارد ميشود. اگر دقت كرده باشيد، در مسابقههاي فوتبال گاهي بازيكني، پاي بازيكن ديگري را بلند ميكند و به آن فشار ميآورد؛ اين حركت در واقع مثالي است از ورزش غيرفعال كه هدفش كاهش گرفتگي عضلهٔ همسترينگ پشت ران است.
ورزش فعال را خودِ فرد انجام ميدهد. مثلا راه رفتن روي تردميل نوعي ورزش فعال است.
چه جلسات درماني فيزيوتراپيتان در درمانگاه برگزار شود، چه در بيمارستان و چه در خانه، در هر صورت بهاحتمال قوي نوعي از ورزشدرماني براي شما تجويز خواهد شد، چراكه تأثير بسزايي بر بهبود وضعيت حركتي بدن دارد. در بسياري از مواقع هم ورزشهايي تجويز ميشوند كه بايد در خانه براي خودتان انجام بدهيد و تمرينشان كنيد. اين تمرينهايي كه خودتان بهتنهايي انجام ميدهيد، تأثير بسزايي بر توانبخشي و بازگشت شما به حالت عادي خواهند داشت.
۲. امواج فراصوت
با استفاده از امواج فراصوت ميتوان به لايههاي عميقتري از بدن نفوذ پيدا كرد و با استفاده از حرارت حاصل از اين امواج بسياري از اختلالات عضلاني-اسكلتي نظير رگبهرگ شدن، كشيدگي عضلات و التهاب تاندون را درمان كرد. فيزيوتراپ اين كار را با دستگاه مخصوصي انجام ميدهد كه در تصوير نمونهاي از آن را مشاهده ميكنيد. اين دستگاه بهآرامي روي پوست قرار ميگيرد و بهشكل دايرهوار در اطراف محل آسيبديدگي به حركت درميآيد. پيش از استفاده از دستگاه از ژل مخصوصي هم بر روي پوست استفاده ميشود تا امواج فراصوت، كاملا جذب پوست و ماهيچهها شوند.
۳. محرك الكتريكي و تِنس
گاهي اوقات از محرك الكتريكي و تِنس (به انگليسي TENS، كلمهٔ اختصاري است براي محرك الكتريكي عصب-عضلاني) بهمنظور كاهش درد اطراف بافت آسيبديده استفاده ميشود. نوع ديگري از محرك الكتريكي هم وجود دارد كه براي منقبض كردن عضلات به كار گرفته ميشود و با استفاده از آن، ميتوان كاري كرد تا ماهيچههاي آسيبديده بتوانند دوباره كارايي قبل از آسيبديدگي را به دست بياورند.
۴. درمان با استفاده از كشش بدن
روش درماني كشش بدن براي كساني كاربرد دارد كه در ناحيهٔ پاييني كمر يا گردن احساس درد ميكنند و بهطور كلي باعث بهبود وضعيت حركتي در ستون فقرات ميشود.
نوعي ماشين مكانيكي وجود دارد كه براي اين روش درماني استفاده ميشود. اين ماشين متشكل از جليقهاي براي محافظت از دندهها و دستگاهي است كه دور لگن بسته ميشود. جليقه و دستگاه با استفاده از تسمه در جاي خود محكم بسته ميشوند و پس از آن، نيروي مكانيكياي از سوي دستگاه به بدن وارد ميشود كه كشش لازم را ايجاد ميكند.
در دو حالت نشسته و خوابيده ميتوان از اين ماشين استفاده كرد. در حالت نشسته، محافظي به سر وصل ميشود و از قرقرهاي كه وزنهاي به آن متصل شده، استفاده ميكنند. همين قرقره است كه در نهايت باعث كشش بدن ميشود. در حالت خوابيده از وسيله ديگري براي اين كار استفاده ميشود. در اين حالت بايد بهپشت روي ماشين بخوابيد و با استفاده از تسمه، سرتان را به اين دستگاه متصل خواهند كرد. پس از آن از تلمبهٔ بادي بهمنظور وارد كردن نيروي لازم براي كشش بدن (در اين حالت گردن) استفاده ميشود.
نظريهٔ مطرح دربارهٔ اين روش درماني اين است كه نيروي واردشده به بدن و كشش ايجادشده، باعث جدا شدن مفاصل و فاصلههاي بين ديسكهاي نخاع قسمت پايين كمر و گردن ميشود و به همين خاطر، از فشار موجود بر روي عصبهاي ستون فقرات كاسته ميشود.
۵. متحركسازي مفاصل
اين روش درماني مربوط به زماني است كه فيزيوتراپ، مفاصل بدن را بهشكل غيرفعال در جهتهاي مشخصي به حركت درميآورد. اين روش باعث كاهش درد و بهبود وضعيت حركتي ميشود. زماني كه صحبت از مفاصل بدن ميشود، بيشتر ما تصور ميكنيم كاركرد و حركتي شبيه به لولاي در دارند، اما حركتي شبيه به سُر خوردن هم وجود دارد كه ميان مفاصل بدن اتفاق ميافتد. متحركسازي مفاصل از سوي فيزيوتراپ باعث افزايش اين نوع از حركت مفاصل ميشود. جهتي كه از آن نيرو وارد ميشود و ميزان فشاري كه فيزيوتراپ وارد ميكند، تعيينكنندهٔ ميزان تحرك هر مفصل خواهد بود.
با وجود اينكه متحركسازي مفاصل بهعنوان روش درماني غيرفعالي شناخته ميشود، فيزيوتراپ ميتواند به شما تكنيكهايي را آموزش بدهد كه با استفاده از آنها خودتان پيادهسازي اين روش درماني را به عهده بگيريد. با بهكارگيري اين تكنيكها ميتوانيد به روند بهبودتان سرعت بدهيد و بهعلاوه، از بروز مشكلات آتي پيشگيري كنيد.
۷. ماساژ
ماساژ به معناي استفاده از دستها براي ورز دادن بافتهاي آسيبديدهٔ بدن، بهمنظور كاهش درد، افزايش گردش خون و كاهش گرفتگي عضلات است. تكنيكهاي متنوعي براي ماساژ دادن وجود دارد كه از آن جمله ميتوان به ماساژ نقاط حساس و ماساژ بافت عميق اشاره كرد و فيزيوتراپ، بسته به صلاحديد خود از ميانشان انتخاب خواهد كرد.
۸. حرارتدرماني
ميتوان در نقاط آسيبديدهٔ بدن از حرارت مرطوب، يا كيسههاي داغ استفاده كرد. حرارتي كه در معرض اين قسمتها قرار ميگيرد باعث رسيدن خون به بافتهاي آسيبديده ميشود، گرفتگي عضلات را كاهش ميدهد و درد را كمتر ميكند.
در كلينيك درماني فيزيوتوراپي، كيسههاي داغ را در دستگاه مخصوصي به نام هيدروكولاتور نگهداري ميكنند. اين دستگاه مخزن بزرگي از آب داغ است. كيسههاي داغ از پارچههايي درست ميشوند كه داخلشان با تركيبي از شن، خاك رس و سيليس پر شده است. كيسهها را داخل مخزن ميگذارند تا آب داغ جذب تركيب داخلشان شود و سپس، با استفاده از پارچهاي حولهمانند دورشان را ميپوشانند تا بههنگام قرار گرفتن روي بدن، آسيب نرسانند. كيسههاي داغ معمولا بين ۱۵ تا ۲۰ دقيقه بايد روي نقاط آسيبديده قرار بگيرند.
هنگام استفاده از اين كيسههاي داغ بايد احتياط را رعايت كرد و بهخوبي دورشان را با پارچههاي حولهاي پوشاند تا بدن در معرض حرارت آسيب نبيند.
۹. يخدرماني
قرار دادن كيسههاي حاوي يخ روش ديگري براي كاهش درد و كنترل التهاب در نقاط آسيبديده است. معمولا از كيسههاي يخ در همان اوايل دوران آسيبديدگي استفاده ميشود تا از ورم كردن نقاط اطراف بافت آسيبديده جلوگيري شود.كيسههاي يخ هم بايد بين ۱۵ تا ۲۰ دقيقه روي قسمتهاي آسيبديده قرار بگيرند.
۱۰. يونتوفورزيس
يونتوفورزيس نوعي محرك الكتريكي است كه براي بهبود بافتهاي ملتهب يا آسيبديده بهكار گرفته ميشود. در بيشتر مواقع، براي درمان التهابات، از استروئيدي نظير دگزامتازون استفاده ميشود. اين استروئيد ميتواند باعث كاهش درد و تورمي شود كه به واسطهٔ التهاب در بافتها مشاهده ميشود.
ميتوان از يونتوفورزيس براي درمان بعضي اختلالات ديگر هم استفاده كرد كه بستگي به داروهايي دارد كه در طول دوران درمان مصرف ميشوند.
۱۰. ليزردرماني يا نوردرماني
در اين روش درماني از نوري با طول موج مشخص استفاده ميشود و به اين وسيله ميتوان به بهبود بافتهاي آسيبديده سرعت بخشيد. نوردرماني كاملا بيدرد است و معمولا بين يك تا سه دقيقه طول ميكشد. فيزيوتراپ، دستگاه ساطعكنندهٔ نور را مستقيما روي ناحيهٔ آسيبديده از بدن قرار ميدهد و زماني كه دكمهٔ دستگاه را فشار بدهد، كار نوردرماني شروع ميشود.
از اين روش درماني ميتوان براي كاهش درد مزمن، التهاب و بهبود زخم استفاده كرد.
نظريهٔ مطرح دربارهٔ نوردرماني اين است كه فوتونهاي نور (فوتون به كوچكترين ذرات تشكيلدهندهٔ نور گفته ميشود) حامل انرژي هستند و زماني كه انرژيشان به بافتهاي آسيبديده ميرسد، فرايندهاي سلولي بافت موردنظر اثربخشي بيشتري پيدا ميكنند و بهدنبال آن، روند درمان بافت سريعتر ميشود و از ميزان درد آن كاسته ميشود.
۱۱. استفاده از نواردرماني كششي
بيشتر فيزيوتراپها نواردرماني كششي را بهمنظور افزايش اثربخشي برنامهٔ توانبخشي مورد استفاده قرار ميدهند. اين نوارها از نوعي پارچهٔ انعطافپذير درست ميشوند و زماني كه روي بدن از آنها استفاده ميشود، همراه با حركات آن كش ميآيند. نوار درماني كششي كاربردهاي مختلفي دارد؛ از آن جمله ميتوان به منقبض كردن عضلات، كاهش گرفتگي عضلات، كنترل كبوديها و ورمها و كاهش درد اشاره كرد.
اين نوار مستقيما روي پوست بدن قرار ميگيرد و هر نوار تا چند روز عمر ميكند و در اين مدت، نيازي به تعويض آن نيست. البته بهتر است كمي در استفاده از نوارهاي درماني كششي احتياط كرد؛ چراكه پديدهاي نوظهور است و هنوز كاملا تأثيرگذاري آن ثابت نشده است.
۱۲. استفاده از جكوزي
استفادهٔ درماني از جكوزي نوعي آبدرماني (يا هيدروتراپي) به شمار ميرود و از جمله مزاياي آن ميتوان به بهبود گردش خون، پاكيزه نگه داشتن زخمها و كنترل التهابات اشاره كرد. آب مورد استفاده در اين روش درماني بسته به نياز ميتواند سرد يا گرم باشد. دماي معمول آب گرم آن بين ۳۶ تا ۴۳ و دماي آب سرد بين ۱۰ تا ۱۵ درجه است.
موتوري كه در جكوزيها قرار دارد باعث جريان پيدا كردن آب در اطراف ناحيهٔ تحتدرمان بدن ميشود. اين جريان آب ميتواند تأثيري آرامبخش داشته باشد و به درمان بافتهاي مرده يا آلودهٔ زخمها (بهمنظور جلوگيري از عفونت) كمك كند.
جلسهٔ درماني اين روش به اين صورت است كه فرد در آب قرار ميگيرد و اجازه ميدهد آب در اطراف قسمتهاي آسيبديدهٔ بدنش جريان پيدا كند. در اين حين ميتواند تمرينهاي ملايمي هم انجام بدهد. آب مورد استفاده در جكوزي نبايد بيش از حد سرد يا گرم بشود؛ چراكه در اين صورت ممكن است پوست آسيب ببيند.
سخن پاياني
با درك بهتر اينكه فيزيوتراپي چيست و با شناخت روشها و تكنيكهاي درماني مختلف آن، ميتوانيد با ديد بازتري تصميم بگيريد كه آيا به شركت در جلسات درماني آن نياز خواهيد داشت يا خير. اگر قبلا در جلسات درماني فيزيوتراپي شركت نكرده باشيد و بخواهيد براي اولين بار از آن استفاده كنيد، كمي اضطراب خواهيد داشت كه كاملا طبيعي است، اما پس از اولين ملاقات با فيزيوتراپ و شروعبهكار بر روي اهدافتان براي توانبخشي، احساستان بهكلي عوض خواهد شد. به خاطر داشته باشيد كه فيزيوتراپ تا حد مشخصي ميتواند به شما كمك كند. با درك اين مسئله از برنامهٔ توانبخشيتان انتظارات واقعبينانهتري خواهيد داشت و بازده حاصلشده از شركت در جلسات درماني فيزيوتراپي، بهمراتب بهتر خواهد شد.
اين مقاله با هدف تشريح جزئيات عملكرد حرفه اي ترين ، مجهزترين و بهترين فيزيوتراپي تهران نوشته شده است.
فيزيوتراپي چيست؟
در زبان انگليسي از عبارت Physical Therapy براي اشاره به اين تخصص استفاده ميشود كه ترجمهٔ تحتاللفظي آن ميشود: درمان فيزيكي يا جسماني. با درك بهتر اينكه فيزيوتراپي چيست، احتمالا حدس زدن جواب اين سؤال برايتان كار چندان دشواري نخواهد بود؛ زماني كه آسيبديدگي يا بيماري شما منجر به درد، نقص جسماني يا محدوديت حركتي شود، ميتوانيد از تخصص و كمك فيزيوتراپ بهره بگيريد. محدوديت سنياي براي استفاده از خدمات اين افراد وجود ندارد، اما فيزيوتراپهايي هم هستند كه بهطور تخصصي بر روي جمعيت مشخصي از افراد كار ميكنند: مثلا كودكان، سالمندان، ورزشكاران و… . صرف نظر از اينكه چند سال داشته باشيد، زماني كه از لحاظ حركتي دچار محدوديت و اختلال ميشويد، ميتوانيد در جلسات درماني فيزيوتراپي شركت كنيد؛ در اين جلسات وضعيت بدنتان ارزيابي ميشود و بر اساس نتايج حاصل از آن، روش و تكنيك درماني مناسب انتخاب خواهد شد تا بهكمك آن كاركرد بدنتان از لحاظ حركتي بهبود پيدا كند.
اختلالات رايجي وجود دارند كه فيزيوتراپها قادر به ارزيابي و درمانشان هستند؛ از آن جمله ميتوان به سكته مغزي، شكستگي، آسيبديدگي ستون فقرات، سندرم تونل مچ دست (يا كارپال، نوعي اختلال وابسته به اعصاب دست است كه در نتيجهٔ آن در انگشتان دست اختلالات حسي و حركتي به وجود ميآيد)، آسيبديدگي در فعاليتهاي ورزشي، قطع عضو و آرتروز اشاره كرد.
البته تخصص فيزيوتراپها تنها محدود به اختلالات يادشده نميشود و امكان درمان بيماريهاي ديگري هم با استفاده از فيزيوتراپي وجود دارد. در هر صورت بهتر است قبل از استفاده از فيزيوتراپي با پزشك متخصص دربارهٔ اختلالاتتان مشورت كنيد، اما بهطور كلي زماني به آن نياز پيدا خواهيد كرد كه بيماري يا اختلالتان منجر به محدود شدن وضعيت حركتي بدنتان شود.
فيزيوتراپها در زمينهٔ پيشگيري از به وجود آمدن محدوديتهاي حركتي هم فعاليت دارند. اين فعاليتها بيشتر به ورزشكاران مربوط ميشود و طرز كار آنها معمولا به اين صورت است كه شيوهٔ حركت ورزشكار تجزيهوتحليل ميشود و بر اساس آن، استراتژيهاي حركتياي در اختيارش قرار ميگيرد تا در حد امكان حركات سالمي داشته باشد و دچار آسيبديدگي نشود.
خدمات درماني فيزيوتراپي در چه مكانهايي ارائه ميشود؟
نكتهٔ ديگري كه بايد بدانيد، درباره مكانهايي است كه خدمات درماني اين تخصص در آنها ارائه ميشود. تعداد اين مكانها بسيار زياد است و بهطور كلي، هرجا كه افراد با محدوديتهاي حركتي وجود داشته باشند، امكان پيدا كردن فيزيوتراپها هم در آن وجود دارد. از جمله اين مكانها ميتوان به بيمارستان، خانههاي پرستاري، كلينيكهاي درمان سرپايي، محل تمرين و فعاليت تيمهاي ورزشي، مدارس (بسياري از كشورهاي قوانين دارند مبني بر اينكه دانشآموزان خدمات درماني اينچنيني را حتما بايد در مكاني آشنا و در كنار دوستانشان دريافت كنند)، خانه (در صورتي كه بهخاطر آسيبديدگي يا بيماري نتوانيد از خانه بيرون برويد) و مراكز توانبخشي قلبي-عروقي.
مرحلهٔ آمادهسازي براي استفاده از خدمات درماني فيزيوتراپي
گام بعدي براي درك بهتر اين موضوع كه فيزيوتراپي چيست، كسب آگاهي از اين مسئله است كه پيش از شركت در جلسات درماني فيزيوتراپي چه چيزهايي را بايد مد نظر قرار بدهيد تا به نتيجهٔ مطلوب برسيد. بهتر است قبل از مراجعه به فيزوتراپ راجع به برخي مسائل پرسوجو كنيد. بعضي از فيزيوتراپها داراي تخصص باليني هستند؛ پيدا كردن فيزيوتراپي كه دربارهٔ اختلال يا بيماري شما تخصص داشته باشيد تأثير بسزايي بر نتيجهٔ نهايي جلسات درماني خواهد داشت. در كنار اين مسئله، راجع به بخشهايي از هزينه كه به عهدهٔ سازمان بيمهٔ شما قرار ميگيرند، سياست مربوط به لغو احتمالي شركت در جلسات درماني و لباسي كه در اولين قرار ملاقات با فيزيوتراپ بايد به تن داشته باشيد هم بيشتر تحقيق كنيد.
فيزيوتراپيست تحت نظارت مستقيم مسئول فيزيوتراپي انجام وظيفه مينمايد.فيزيوتراپ با همكاري شما اهداف مشخصي را براي جلسات درماني در نظر خواهد گرفت، بنابراين بهتر است از قبل راجع به اين مسئله فكر كرده باشيد و بتوانيد راجع به اهدافي كه تمايل داريد با به پايان رسيدن جلسات درماني به آنها برسيد، با فيزيوتراپتان صحبت كنيد. در طول جلسات درماني اگر از طرز كار روش يا تكنيك بخصوصي سر در نياورديد، از فيزيوتراپتان بخواهيد دربارهٔ آن به شما توضيح بدهد. به خاطر داشته باشيد كه ميان شما و فيزيوتراپ بايد نوعي اتحاد به وجود بيايد تا امكان دستيابي به اهدافتان وجود داشته باشد.
انجام ارزيابي بهوسيلهٔ فيزيوتراپ
گام بعدي براي پي بردن به اينكه فيزيوتراپي چيست، مشخص كردن جزئيات فعاليتهايي است كه با استفاده از آنها، فيزيوتراپ اقدام به ارزيابي وضعيت كلي بيمار يا مُراجع ميكند. فيزيوتراپ در اين مرحله با استفاده از اندازهگيريها و آزمايشهاي دقيق، اطلاعات مورد نياز دربارهٔ بيماري يا آسيبديدگي را گردآوري ميكند. توانايي عمومي بدن، محدودهٔ حركت، انعطافپذيري، تعادل، حركت مفاصل، كاركرد عصبشناختي، درد، كاركرد قلب و عروق، كاركرد ريه و وضعيت كلي بدن از لحاظ حركتي، از جمله مسائلي هستند كه فيزيوتراپ در اين مرحله آنها را ارزيابي ميكند.
پس از آنكه كار ارزيابي و گردآوري اطلاعات مربوط به آسيبديدگي يا بيماري به پايان رسيد، فيزيوتراپ، پيشبيني كليِ خود دربارهٔ وضعيت بيمار را مطرح ميكند و استراتژيهايي را طرحريزي ميكند كه به باور او امكان بهبود وضعيت حركتي و احساس كلي بيمار را خواهند داشت. در نهايت هم دربارهٔ اهداف بيمار از شركت در جلسات درماني فيزيوتراپي با او صحبت ميكند و سعي ميكند با همكاري او، برنامهٔ درمانياي براي توانبخشياش طرحريزي كند.
در جلسات درماني فيزيوتراپي چه ميگذرد؟
در آخرين گام براي فهميدن اينكه فيزيوتراپي چيست، با هم نگاهي به روشها و تكنيكهاي درمانياي خواهيم داشت كه فيزيوتراپ با استفاده از آنها به كاهش درد و خشكي بدن و بهبود توانايي و وضعيت حركتي آن كمك ميكند. حرارت، يخ، امواج فراصوت و محركهاي الكتريكي، از جمله مواردي هستند كه فيزيوتراپ از آنها استفاده ميكند. گاهي هم بهمنظور بهبود وضعيت حركتي بدن از تكنيكهاي دستي استفاده ميشود.
فيزيوتراپها معمولا ورزش هاي درمانياي هم تجويز ميكنند كه بيمار ميتواند با استفاده از آنها محدودهٔ حركتي، توانايي و كاركرد بدنش از لحاظ حركتي را بهبود بدهد. آگاهي كلي بيمار راجع به بيماري و شرايطش هم در پيشبرد مؤثر جلسات درماني فيزيوتراپي نقش بسزايي دارد؛ به همين خاطر فيزيوتراپها سعي ميكنند با استفاده از جدولها، مدلها و نمودارهاي مختلف ميزان آگاهي بيمارشان را بيشتر كنند.
روشها و تكنيكهاي مختلف فيزيوتراپي براي كساني كاربرد دارد كه دچار آسيبديدگي اسكلتي-عضلاني شدهاند يا آنكه از اختلال در كاركرد وضعيت حركتي رنج ميبرند. شركت در جلسات درماني فيزيوتراپي باعث ميشود تا درد جسماني اين افراد كمتر شود و از لحاظ حركتي تسلط بيشتري پيدا كنند. انتخاب اين روش يا تكنيك، بسته به صلاحديد فيزيوتراپ و متناسب با شرايط منحصربهفرد هر بيمار خواهد بود. حالا كه درك بهتري از اين مسئله پيدا كرديد كه فيزيوتراپي چيست، ميتوانيم در ادامه به معرفي تكنيكها و روشهاي درماني اصلي در فيزيوتراپي تهران بپردازيم.
۱. ورزشدرماني
ورزش به هر فشار جسماني كنترلشدهاي گفته ميشود كه به بدن وارد ميشود و با استفاده از آن ميتوانيم باعث بهبود توانايي، محدودهٔ حركتي يا انعطافپذيري بدن بشويم. ورزش كردن دو حالت دارد: غيرفعال و فعال. ورزش غيرفعال زماني است كه فشار، از سوي شخص ديگري، مثلا فيزيوتراپ، به بدن وارد ميشود. اگر دقت كرده باشيد، در مسابقههاي فوتبال گاهي بازيكني، پاي بازيكن ديگري را بلند ميكند و به آن فشار ميآورد؛ اين حركت در واقع مثالي است از ورزش غيرفعال كه هدفش كاهش گرفتگي عضلهٔ همسترينگ پشت ران است.
ورزش فعال را خودِ فرد انجام ميدهد. مثلا راه رفتن روي تردميل نوعي ورزش فعال است.
چه جلسات درماني فيزيوتراپيتان در درمانگاه برگزار شود، چه در بيمارستان و چه در خانه، در هر صورت بهاحتمال قوي نوعي از ورزشدرماني براي شما تجويز خواهد شد، چراكه تأثير بسزايي بر بهبود وضعيت حركتي بدن دارد. در بسياري از مواقع هم ورزشهايي تجويز ميشوند كه بايد در خانه براي خودتان انجام بدهيد و تمرينشان كنيد. اين تمرينهايي كه خودتان بهتنهايي انجام ميدهيد، تأثير بسزايي بر توانبخشي و بازگشت شما به حالت عادي خواهند داشت.
۲. امواج فراصوت
با استفاده از امواج فراصوت ميتوان به لايههاي عميقتري از بدن نفوذ پيدا كرد و با استفاده از حرارت حاصل از اين امواج بسياري از اختلالات عضلاني-اسكلتي نظير رگبهرگ شدن، كشيدگي عضلات و التهاب تاندون را درمان كرد. فيزيوتراپ اين كار را با دستگاه مخصوصي انجام ميدهد كه در تصوير نمونهاي از آن را مشاهده ميكنيد. اين دستگاه بهآرامي روي پوست قرار ميگيرد و بهشكل دايرهوار در اطراف محل آسيبديدگي به حركت درميآيد. پيش از استفاده از دستگاه از ژل مخصوصي هم بر روي پوست استفاده ميشود تا امواج فراصوت، كاملا جذب پوست و ماهيچهها شوند.
۳. محرك الكتريكي و تِنس
گاهي اوقات از محرك الكتريكي و تِنس (به انگليسي TENS، كلمهٔ اختصاري است براي محرك الكتريكي عصب-عضلاني) بهمنظور كاهش درد اطراف بافت آسيبديده استفاده ميشود. نوع ديگري از محرك الكتريكي هم وجود دارد كه براي منقبض كردن عضلات به كار گرفته ميشود و با استفاده از آن، ميتوان كاري كرد تا ماهيچههاي آسيبديده بتوانند دوباره كارايي قبل از آسيبديدگي را به دست بياورند.
۴. درمان با استفاده از كشش بدن
روش درماني كشش بدن براي كساني كاربرد دارد كه در ناحيهٔ پاييني كمر يا گردن احساس درد ميكنند و بهطور كلي باعث بهبود وضعيت حركتي در ستون فقرات ميشود.
نوعي ماشين مكانيكي وجود دارد كه براي اين روش درماني استفاده ميشود. اين ماشين متشكل از جليقهاي براي محافظت از دندهها و دستگاهي است كه دور لگن بسته ميشود. جليقه و دستگاه با استفاده از تسمه در جاي خود محكم بسته ميشوند و پس از آن، نيروي مكانيكياي از سوي دستگاه به بدن وارد ميشود كه كشش لازم را ايجاد ميكند.
در دو حالت نشسته و خوابيده ميتوان از اين ماشين استفاده كرد. در حالت نشسته، محافظي به سر وصل ميشود و از قرقرهاي كه وزنهاي به آن متصل شده، استفاده ميكنند. همين قرقره است كه در نهايت باعث كشش بدن ميشود. در حالت خوابيده از وسيله ديگري براي اين كار استفاده ميشود. در اين حالت بايد بهپشت روي ماشين بخوابيد و با استفاده از تسمه، سرتان را به اين دستگاه متصل خواهند كرد. پس از آن از تلمبهٔ بادي بهمنظور وارد كردن نيروي لازم براي كشش بدن (در اين حالت گردن) استفاده ميشود.
نظريهٔ مطرح دربارهٔ اين روش درماني اين است كه نيروي واردشده به بدن و كشش ايجادشده، باعث جدا شدن مفاصل و فاصلههاي بين ديسكهاي نخاع قسمت پايين كمر و گردن ميشود و به همين خاطر، از فشار موجود بر روي عصبهاي ستون فقرات كاسته ميشود.
۵. متحركسازي مفاصل
اين روش درماني مربوط به زماني است كه فيزيوتراپ، مفاصل بدن را بهشكل غيرفعال در جهتهاي مشخصي به حركت درميآورد. اين روش باعث كاهش درد و بهبود وضعيت حركتي ميشود. زماني كه صحبت از مفاصل بدن ميشود، بيشتر ما تصور ميكنيم كاركرد و حركتي شبيه به لولاي در دارند، اما حركتي شبيه به سُر خوردن هم وجود دارد كه ميان مفاصل بدن اتفاق ميافتد. متحركسازي مفاصل از سوي فيزيوتراپ باعث افزايش اين نوع از حركت مفاصل ميشود. جهتي كه از آن نيرو وارد ميشود و ميزان فشاري كه فيزيوتراپ وارد ميكند، تعيينكنندهٔ ميزان تحرك هر مفصل خواهد بود.
با وجود اينكه متحركسازي مفاصل بهعنوان روش درماني غيرفعالي شناخته ميشود، فيزيوتراپ ميتواند به شما تكنيكهايي را آموزش بدهد كه با استفاده از آنها خودتان پيادهسازي اين روش درماني را به عهده بگيريد. با بهكارگيري اين تكنيكها ميتوانيد به روند بهبودتان سرعت بدهيد و بهعلاوه، از بروز مشكلات آتي پيشگيري كنيد.
۷. ماساژ
ماساژ به معناي استفاده از دستها براي ورز دادن بافتهاي آسيبديدهٔ بدن، بهمنظور كاهش درد، افزايش گردش خون و كاهش گرفتگي عضلات است. تكنيكهاي متنوعي براي ماساژ دادن وجود دارد كه از آن جمله ميتوان به ماساژ نقاط حساس و ماساژ بافت عميق اشاره كرد و فيزيوتراپ، بسته به صلاحديد خود از ميانشان انتخاب خواهد كرد.
۸. حرارتدرماني
ميتوان در نقاط آسيبديدهٔ بدن از حرارت مرطوب، يا كيسههاي داغ استفاده كرد. حرارتي كه در معرض اين قسمتها قرار ميگيرد باعث رسيدن خون به بافتهاي آسيبديده ميشود، گرفتگي عضلات را كاهش ميدهد و درد را كمتر ميكند.
در كلينيك درماني فيزيوتوراپي، كيسههاي داغ را در دستگاه مخصوصي به نام هيدروكولاتور نگهداري ميكنند. اين دستگاه مخزن بزرگي از آب داغ است. كيسههاي داغ از پارچههايي درست ميشوند كه داخلشان با تركيبي از شن، خاك رس و سيليس پر شده است. كيسهها را داخل مخزن ميگذارند تا آب داغ جذب تركيب داخلشان شود و سپس، با استفاده از پارچهاي حولهمانند دورشان را ميپوشانند تا بههنگام قرار گرفتن روي بدن، آسيب نرسانند. كيسههاي داغ معمولا بين ۱۵ تا ۲۰ دقيقه بايد روي نقاط آسيبديده قرار بگيرند.
هنگام استفاده از اين كيسههاي داغ بايد احتياط را رعايت كرد و بهخوبي دورشان را با پارچههاي حولهاي پوشاند تا بدن در معرض حرارت آسيب نبيند.
۹. يخدرماني
قرار دادن كيسههاي حاوي يخ روش ديگري براي كاهش درد و كنترل التهاب در نقاط آسيبديده است. معمولا از كيسههاي يخ در همان اوايل دوران آسيبديدگي استفاده ميشود تا از ورم كردن نقاط اطراف بافت آسيبديده جلوگيري شود.كيسههاي يخ هم بايد بين ۱۵ تا ۲۰ دقيقه روي قسمتهاي آسيبديده قرار بگيرند.
۱۰. يونتوفورزيس
يونتوفورزيس نوعي محرك الكتريكي است كه براي بهبود بافتهاي ملتهب يا آسيبديده بهكار گرفته ميشود. در بيشتر مواقع، براي درمان التهابات، از استروئيدي نظير دگزامتازون استفاده ميشود. اين استروئيد ميتواند باعث كاهش درد و تورمي شود كه به واسطهٔ التهاب در بافتها مشاهده ميشود.
ميتوان از يونتوفورزيس براي درمان بعضي اختلالات ديگر هم استفاده كرد كه بستگي به داروهايي دارد كه در طول دوران درمان مصرف ميشوند.
۱۰. ليزردرماني يا نوردرماني
در اين روش درماني از نوري با طول موج مشخص استفاده ميشود و به اين وسيله ميتوان به بهبود بافتهاي آسيبديده سرعت بخشيد. نوردرماني كاملا بيدرد است و معمولا بين يك تا سه دقيقه طول ميكشد. فيزيوتراپ، دستگاه ساطعكنندهٔ نور را مستقيما روي ناحيهٔ آسيبديده از بدن قرار ميدهد و زماني كه دكمهٔ دستگاه را فشار بدهد، كار نوردرماني شروع ميشود.
از اين روش درماني ميتوان براي كاهش درد مزمن، التهاب و بهبود زخم استفاده كرد.
نظريهٔ مطرح دربارهٔ نوردرماني اين است كه فوتونهاي نور (فوتون به كوچكترين ذرات تشكيلدهندهٔ نور گفته ميشود) حامل انرژي هستند و زماني كه انرژيشان به بافتهاي آسيبديده ميرسد، فرايندهاي سلولي بافت موردنظر اثربخشي بيشتري پيدا ميكنند و بهدنبال آن، روند درمان بافت سريعتر ميشود و از ميزان درد آن كاسته ميشود.
۱۱. استفاده از نواردرماني كششي
بيشتر فيزيوتراپها نواردرماني كششي را بهمنظور افزايش اثربخشي برنامهٔ توانبخشي مورد استفاده قرار ميدهند. اين نوارها از نوعي پارچهٔ انعطافپذير درست ميشوند و زماني كه روي بدن از آنها استفاده ميشود، همراه با حركات آن كش ميآيند. نوار درماني كششي كاربردهاي مختلفي دارد؛ از آن جمله ميتوان به منقبض كردن عضلات، كاهش گرفتگي عضلات، كنترل كبوديها و ورمها و كاهش درد اشاره كرد.
اين نوار مستقيما روي پوست بدن قرار ميگيرد و هر نوار تا چند روز عمر ميكند و در اين مدت، نيازي به تعويض آن نيست. البته بهتر است كمي در استفاده از نوارهاي درماني كششي احتياط كرد؛ چراكه پديدهاي نوظهور است و هنوز كاملا تأثيرگذاري آن ثابت نشده است.
۱۲. استفاده از جكوزي
استفادهٔ درماني از جكوزي نوعي آبدرماني (يا هيدروتراپي) به شمار ميرود و از جمله مزاياي آن ميتوان به بهبود گردش خون، پاكيزه نگه داشتن زخمها و كنترل التهابات اشاره كرد. آب مورد استفاده در اين روش درماني بسته به نياز ميتواند سرد يا گرم باشد. دماي معمول آب گرم آن بين ۳۶ تا ۴۳ و دماي آب سرد بين ۱۰ تا ۱۵ درجه است.
موتوري كه در جكوزيها قرار دارد باعث جريان پيدا كردن آب در اطراف ناحيهٔ تحتدرمان بدن ميشود. اين جريان آب ميتواند تأثيري آرامبخش داشته باشد و به درمان بافتهاي مرده يا آلودهٔ زخمها (بهمنظور جلوگيري از عفونت) كمك كند.
جلسهٔ درماني اين روش به اين صورت است كه فرد در آب قرار ميگيرد و اجازه ميدهد آب در اطراف قسمتهاي آسيبديدهٔ بدنش جريان پيدا كند. در اين حين ميتواند تمرينهاي ملايمي هم انجام بدهد. آب مورد استفاده در جكوزي نبايد بيش از حد سرد يا گرم بشود؛ چراكه در اين صورت ممكن است پوست آسيب ببيند.
سخن پاياني
با درك بهتر اينكه فيزيوتراپي چيست و با شناخت روشها و تكنيكهاي درماني مختلف آن، ميتوانيد با ديد بازتري تصميم بگيريد كه آيا به شركت در جلسات درماني آن نياز خواهيد داشت يا خير. اگر قبلا در جلسات درماني فيزيوتراپي شركت نكرده باشيد و بخواهيد براي اولين بار از آن استفاده كنيد، كمي اضطراب خواهيد داشت كه كاملا طبيعي است، اما پس از اولين ملاقات با فيزيوتراپ و شروعبهكار بر روي اهدافتان براي توانبخشي، احساستان بهكلي عوض خواهد شد. به خاطر داشته باشيد كه فيزيوتراپ تا حد مشخصي ميتواند به شما كمك كند. با درك اين مسئله از برنامهٔ توانبخشيتان انتظارات واقعبينانهتري خواهيد داشت و بازده حاصلشده از شركت در جلسات درماني فيزيوتراپي، بهمراتب بهتر خواهد شد.